Columns van 2008 en 2009

 Alle columns van 2003 t/m 2007

De chemie van Sint

Drie dagen geleden nam Sint-Nicolaas afscheid van Nederland. Met zijn vertrek dompelde hij kinderen in verdriet. Troost: de goedheiligman liet veel herinneringen achter in de vorm van cadeaus en snoepgoed. Ook als volwassene kun je vanaf 5 december een leeg en tevens weemoedig gevoel hebben. Je moet het weer een jaar lang doen zonder de oude wijze man uit het warme zuiden. Een elk jaar uitdijend repertoire aan rituelen en attributen verdwijnt weer voor maanden als een stoomboot op weg naar Spanje uit het zicht. Het afscheid valt zwaar.

Afscheid nemen is echter ook het moment om te bezinnen. Je kijkt terug en vooruit. Dat laatste wil ik vooral doen. Wat heeft Sint-Nicolaas ons in de toekomst behalve snoepgoed en cadeautjes te brengen?

Wanneer wordt gekeken naar het wezen van het sinterklaasfeest, dan kan worden geconstateerd dat het in de aard een uiterst positief cultureel verschijnsel is. Het feest blijkt een kapstok waar wij allerlei gebruiken en rituelen aan kunnen hangen. Entiteiten waar wij het grootste gedeelte van het jaar niet aan toekomen. Ik noem een aantal relevante betekenissen van het 5-decemberfeest.

1. Sint betekent samen liedjes zingen. Hoeveel momenten in het jaar, in een contemporain mensenleven komen ervoor dat er in het openbaar door kinderen en volwassenen schouder aan schouder wordt gezongen. Door het bekende liederrepertoire bouwt de goedheiligman een brug tussen generaties gelovigen. Samen zingen, community singing, verzustert en verbroedert. In een tijd waarin de verschillen tussen bevolkingsgroepen geaccentueerd worden, biedt het samen en plein publiek aanheffen van een lied een aanknopingspunt om op elkaar af te stemmen. Toen ik op 13 november jl. tijdens de finale van de intocht rondkeek op het Schouwburgplein van Rotterdam deed het me goed om niet alleen blanke Nederlanders te zien, maar ook veel Surinamers, redelijk wat Turken en een enkele Marokkaan. Wanneer het nodig is om het liederenrepertoire bij gelegenheid aan te passen, te actualiseren dan is dat met het oog op de brugfunctie van Sinterklaas aan te bevelen. In de hedendaagse multiculturele samenleving kan de strategie van de invented tradtion de meerwaarde van een typisch Hollandse gewoonte conserveren.
2. Sint betekent collectieve aandacht voor het kind. Kinderen hebben de toekomst. Het is een open deur te melden dat in onze haastcultuur voor kinderen soms marginale aandacht is. Vooral in de stad- en flatgezinnen wordt het leven van kinderen voor een groot gedeelte gevuld met televisiekijken. Door een aantal weken het sinterklaasfeest te vieren met het zetten van schoenen, het langskomen van rommelpieten, het bezoekje van de Sint aan de plaatselijke middenstand en natuurlijk de lokale entree van de goedheiligman ervaren kinderen daadwerkelijke aandacht voor zichzelf. Een goede, oude, wijze en mysterieuze man met in een anachronistische outfit komt helemaal uit Spanje (metafoor voor een land in de verte) om jou persoonlijk cadeautjes te brengen en snoepgoed te bezorgen. Sint neemt kinderen serieus. Hij bestudeert verlanglijstjes, hij laat zijn Piet luisteren aan de schoorsteen en komt ondanks zijn volle agenda speciaal naar jouw basisschool. Het feest biedt juist een extra mogelijkheid voor aandacht voor de jongsten in gezinnen waar het kind vanuit een culturele invalshoek als inferieur ten opzichte van de volwassenen wordt gezien. Elke kans tot een meer gelijkwaardige benadering van het kind in de opvoeding egaliseert de positie van deze kinderen tussen die van andere kinderen, die relatief meer aandacht voor het eigene van hun kind zijn krijgen.
3. Sint betekent met elkaar spelen. Het sinterklaasfeest is een creatief feest. In wezen is het een groot theaterstuk verzonnen door ons eigen verleden. Wie om wat voor reden dan ook na eeuwen voor altijd het doek over dit gezellige toneelstuk wil laten vallen, doet zichzelf en anderen tekort. Juist in een samenleving waarin het digitale denken en no-nonsense doen dominante trekken vertonen, is een creatief alternatief op zijn plaats. Het feest van de verbeelding waarin fictie werkelijkheid wordt (geen beeldscherm werkelijkheid, maar tactiele werkelijkheid), dat feest voegt iets toe. Zijn er andere momenten in het jaar waarop groot en klein samen optrekken om te kijken naar de publieke voorstelling die de intocht van Sinterklaas heet? Bij welke gelegenheden nemen groot en klein pen en papier ter hand om elkaar op rijm de familiegeschiedenis van het afgelopen jaar voor te houden? En op welke andere dagen staan zowel jongeren, als oude van dagen knutselend in de keuken om de surprise af te maken?

Het sinterklaasfeest bindt. Door het oermechanisme van geven en ontvangen bleef het eeuwen in tact en zal dat ook nog wel even zo blijven. Het is de kunst om mensen die van huis uit weinig met het feest hebben of er niet veel meer inzien ervan te overtuigen dat het zin heeft, zin kan geven. Want het sinterklaasfeest is een ultieme seculiere zingever. Juist vanwege het inmiddels non-religieuze karakter van het feest biedt het mogelijkheden aan gelovigen en vooral ook ongelovigen er aan te doen. De secularisatie van het sinterklaasfeest stelde de afgelopen vier honderd jaar protestanten in allerlei soorten en maten in staat om dit van huis uit rooms-katholieke feest te vieren. De goedheiligman en zijn gedenkdag boden ruim voldoende identificatiemogelijkheden. Geven, ontvangen, vieren, spelen, gedenken: het past allemaal in de cultuur van de vele subculturen die Nederland rijk is. Uiteraard bewijst de geschiedenis dat orthodoxe protestanten de meeste moeite hadden met het feest, maar ook zij raakten gezin voor gezin overtuigd van de meerwaarde van de goedheiligman en de aan hem verbonden rituelen. Ook de huidskleur van een groep hoeft geen belemmering te zijn om Sinterklaas en zwarte Piet in de armen te sluiten. In Suriname bleek het verplicht niet-vieren onder Desi Bouterse geen lang leven beschoren en werd in 1980 de goedheiligman als een bevrijder van repressie en non-traditie in Paramaribo ingehaald.

In het polemische klimaat van de Nederlandse verzuiling opereerde de metafoor Sint als chemicus. Hij zorgde tussen socialisten, gereformeerden, katholieke, liberalen en hervormden voor een gemeenschappelijke noemer . En in een verdeeld Suriname bond hij de sterk van elkaar verschillende bevolkingsgroepen. Waarom zou niet juist Sinterklaas in Nederland onder spanning als collectieforiëntatiepunt kunnen fungeren? Sint-Nicolaas bezit de chemie om te binden wat politici, journalisten, buurtwerkers, wetenschappers, leerkrachten en ouders niet lukt. Wanneer de kernwaarden van het feest gehandhaafd blijven en in de vorm worden aangepast aan de behoeften van een groep, blijft Sint-Nicolaas ìn alle inwoners van Nederland geloven en kan iedereen uit volle borst meezingen: dag Sinterklaasje, luister naar ons welkomstlied.

Jan de Bas, 6 december 2004

Naar boven