Columns van 2008 en 2009

13 mei 2009Kunst als provocatie Jerker Spits
8 april 2009Geen nieuws Frans Thuijs
11 maart 2009De strijd tegen de Apartheid begon eerder Erica Meijers
11 februari 2009De onmogelijke openbaarheid van het verleden Thomas von der Dunk
10 december 2008Onze armoedige geschiedenis. Vijf twijfels over de vaderlandse identiteitspolitiek Krijn Thijs
12 november 2008Publieke historici en historisch publiek Adriaan van Veldhuizen
13 oktober 2008Het lerarentekort in de Oudheid Gerard Boter
10 september 2008Over kolonialisme Susan Legêne
11 juni 2008Het leervermogen van wetenschappers Rienk Vermij
3 en 14 mei 2008Drie curieuze historische kookboeken Merel Boers
13 februari 2008Drie opvallende invalshoeken op Afrika Frans Huijzendveld
9 Januari 2008Bekentenissen van een namaak historica Irma Thoen

 Alle columns van 2003 t/m 2007

12 December 2007Drie boeken over de Middeleeuwen Peter Hoppenbrouwers
14 November 2007Nostalgie naar het heidendom Hans Oranje
13 Juni 2007Waarom moeten wij dit weten? Rob Hartmans
Mei 2007Laat diversiteit jouw leven verrijken! Halleh Ghorashi
April 2007De historicus als mens Frans Smits
31 Maart 2007Hoe versier je Michiel Adriaenszoon de Ruyter? Joke Korteweg
Maart 2007Af van de beschavingsapartheid Markha Valenta
Februari 2007Smakelijk Indisch: Een bijdrage tot de 'Indische Canon' Ton van der Eyden
Januari 2007Gezina van der Molen, geprezen en verguisd Gert van Klinken
December 2006Dissonant Jelle van der Meer
November 2006Indianen en geschiedenis: waarom historici Latijns-Amerika moeten bestuderen Michiel Baud
Oktober 2006Een tuinkabouter op vakantie Jan Hoffenaar
September 2006De islam als probleem Ruud Peters
Mei 2006Avonturen van een Kuyper-biograaf Jeroen Koch
April 2006Tuinieren voor homo’s Thijs Bartels
Maart 2006De verwarde staat. Over de kracht van beeldvorming Wim Willems
Februari 2006Tweehonderd jaar monarchie. En nu? Wyger Velema
Januari 2006Ethische code en de historicus als publiek figuur Floribert Baudet
December 2005Tussen zachte dwang en harde drang (1938-1968) Theo van der Meer
November 2005Moederschap. Met het woord verheerlijkt, metterdaad gesmaad Marian van der Klein
Oktober 2005De geest van Jan Salie Mark Rutte
Oktober 2005Nederland en Marokko Wantje Fritschy
Oktober 2005Rustig overlijden na het NOS-journaal Ad van Liempt
September 2005Doodsbidders en de reanimatie van Nederland Gerard Rooijakkers
Juni 2005Politieke biografie en politieke geschiedenis Herman Langeveld
Mei 2005Linkse zaken doen Ronald van Raak
April 2005De vele gezichten van de Verlichting Henri Krop
April 2005Gerommel in de doofpot Lotte van de Pol
Maart 2005Conserveblikje Frankfurthers met Sambal Herman Keppy
Februari 2005De Grote Afrikaanse Oorlog Peter Vermaas
Januari 2005Lessen uit de Geschiedenis Henk Reitsma
December 2004De chemie van Sint Jan de Bas
November 2004Historische sensatie en de nieuwe, geïntegreerde presentatie van het Rijksmuseum Kees Zandvliet
Oktober 2004Historische canon Mirjam Prenger
Oktober 2004Portugal is geen klein land Simon Kuin
September 2004Al Andalus Wybren Verstegen
Juni 2004George Washington of Bart Simpson? James Kennedy
Mei 2004De lemming. Een natuurlijke geschiedenis Ido de Haan
Maart 2004Laat de doden spreken Marita Mathijsen
Februari 2004Vervloekt zijn de anarchisten of lof der vrijheid Rutger Groot Wassink
Januari 2004De beroepsgroep van historici Jan Bank
December 2003Pieter Geyl en de vreemde wegen van de roem Wim Berkelaar
November 2003Alexander de Grote en George de Grote in Irak en Afghanistan Bert van der Spek
Oktober 2003Herrie in de polder Jos Palm

Al Andalus

In oktober 2003 stelde Osama Bin Laden dat zoiets als het verlies van Al Andalus, Andalusië oftewel Spanje, voor de Islam zich niet mag herhalen in het Midden-Oosten. Er mag geen Islamitisch gebied meer prijsgegeven worden aan de Christenen, is de boodschap.

De herovering van Spanje op de Moren, de Reconquista, blijkt in de Islamitische wereld nog altijd een levende en pijnlijke herinnering.

Die Reconquista was geen fraai hoofdstuk uit de clash of civilizations. De gedwongen bekeringen van joden en islamieten, het verdrijven van honderdduizenden onwillige ‘ongelovigen’, het optreden van de inquisitie, het bloedig neerslaan van de opstand van de Moricos in de 16e eeuw in Granada, enfin, het moet iedere historicus in grote lijnen wel bekend zijn hoe de katholieke orthodoxie werd gevestigd.

Ik heb het nooit helemaal kunnen zetten dat ik een zwak heb voor de muzikale Renaissance in Castilië en Aragon die Ferdinand en Isabella na de Reconquista inzetten. Het inleidende lied van deze column is er een voorbeeld van. Prachtige muziek gesponsord door dezelfde mensen die leiding gaven aan de zo verfoeide Spaanse inquisitie. Het roept bij mij dezelfde onrust op die George Steiner uitsprak in een VPRO interview waarin hij zei: “ik probeer te begrijpen hoe iemand van de Gestapo ‘s middags kon martelen of moorden in Auschwitz of Belsen en ‘s avonds prachtig Schubert kon spelen”. Dat onbehagen voel ik ook bij deze Spaanse muziek uit de 16e eeuw.

Terug naar Al Andalus. Wij doen er goed aan de teloorgang van de Moorse beschaving in Spanje en de rancunes die de Islamitische wereld daaraan heeft overgehouden serieus te nemen. Wij vinden die treurnis om het verlies van Al Andalus maar vreemd. Maar waarom zou die minder vreemd zijn dan de Zionistische droom om 2000 jaar na de Diaspora terug te keren naar Palestina?

Wij vinden dat we die Joodse droom kunnen begrijpen vanuit de geschiedenis van het Joodse volk en het antisemitisme. Welnu, het kan ook geen kwaad als we van de vergelijkbare malle historische bokkensprongen van Islamitische fundamentalisten minstens begrijpen waar ze over gáán. Helaas hoort het bij de arrogantie van het Westen dat zij nauwelijks iets weet van de Islamitische wereld en vooral dat zij daarvoor geen belangstelling wìl hebben. Dat is niet best, want daarmee zijn we uitgeleverd aan kranten en aan heetgebakerde opinies. Ik wil dat niet, maar ‘mijn’ krant, Trouw, stond er de afgelopen jaren vol mee: de verongelijkte Ephimenco, het harnas van Leon de Winters, het revanchisten van de Burke Stichting en nog erger: vol met overmoedige en opgeblazen Republikeinen, types die niet in de gaten hebben dat de verdrijving van Saddam en Taliban weinig meer is dan een afrekening binnen het criminele circuit.

Vanwege die Republikeinen wil ik nog meer niet Ik wil niet dat John Kerry president wordt omdat diezelfde Republikeinen alleen een toontje lager zullen zingen en iets kunnen leren als zij zèlf geconfronteerd worden met de politieke janboel die het westen in het Midden-Oosten de afgelopen eeuwen heeft aangericht.

Maar in deze ongevraagde clash of civilizations moet ik ook weinig hebben van de andere kant. Vooral irritant vind ik die lieden die ieder debat over de Islam het liefst zouden bezweren met het toverwoord ‘respect’. Dat woord waarbij iedere progressieve Nederlander direct eerbiedig zijn hoed afneemt, liefst nog vóór hij heeft nagedacht. Als pacifist heb ik geen respect voor andere culturen, ook niet voor mijn eigen, want ik ken geen enkele beschaving zonder bloed aan zijn handen.

Als historicus wil ik ontdekken of de geschiedenis van de Islamitische wereld de moeite waard is, niet of zij ons “respect” verdient. Ik ben er dus tegen als wij na nijvere bestudering van de boeken van Bernard Lewis of Edward Saïd tot de conclusie komen dat wat de Islam betreft tout compendre neerkomt op tout pardonner, want als je kijkt naar de maatschappelijke janboel die de Islam in het Midden-Oosten aanricht...

Ik wil wat anders. Ik wil de actualiteit van de crisis van de Islam uitbuiten om onze blik op Al Andalus te verruimen, en dan a.u.b. niet als een toerist die blijft steken in bewondering voor het Alhambra. We mogen toch minstens beseffen dat een hoop ‘westerse’ decadentie zijn oorsprong vond in het Moorse Spanje: uitgebreide, luxueuze en opgesmukte diners en, veel verassender, modeshows en beauty-salons, om maar eens wat te noemen. Middeleeuws Cordoba zou door fundamentalisten onverbiddelijk zijn veroordeeld vanwege zijn decadente levensstijl. Zo’n Islamitisch Spanje zou eerder een nachtmerrie dan een droom zijn voor Osama.

De geschiedenis van Al Andalus kan onze blik nog verder verbreden als we bijvoorbeeld de heldendichten rond de geweldenaars Almanzor en El Cid zouden afstoffen. Aan kalief Almanzor heeft een Nederlandse letterkundige Johannes Kinker, een vriendje van Bilderdijk, in 1804 nog een treurspel gewijd en de Christelijke held El Cid genoot ook aan Arabische kant grote populariteit. Zo ongeveer als de Geallieerden altijd grote bewondering hadden voor de Duitse generaal Rommel.

Of neem nu de Spaans-Islamitische Middeleeuwse filosoof Averroës, Ibn Roesjd, uit de 12e eeuw. Hij verdedigde, na het lezen van Aristoteles, de stelling dat geleerden de beschikking hebben over de rede om de schepping te doorgronden maar dat het gewone volk daarvoor verhalen, zij de Koran en wij de Bijbel, nodig heeft. De man genoot redelijke populariteit bij Islamitische èn Christelijke intellectuelen en zijn werken werden vertaald in het Latijn. Jammer dat Islamieten en Christenen hem uiteindelijk niet omarmden. Een gemiste kans. Als we dat wel gedaan hadden, had dat ons al 800 jaar geleden nader tot elkaar kunnen brengen maar nu kunnen we overnieuw beginnen...

Een poging daartoe is dat we in Nederland de Marokkaanse jongeren nu leren dat hun vaderen in de Tweede Wereldoorlog meevochten tegen de Duitsers. Heel mooi, maar ik zou daar graag bij vermeld zien dat onze eigen Prins Willem van Oranje in de opstand van de Moriscos in Granada tegen Philips II een bron van inspiratie vond voor zijn eigen rebellie tegen diezelfde fundamentalistische vorst.

Het zijn maar voorbeelden natuurlijk, maar u begrijpt wellicht waar ik naar toe wil. Onze kennis van de Islamitische wereld is nu veel te veel een verlengstuk van onze politieke obsessies. Daarmee doen we ons vak tekort. De geschiedenis van de relaties tussen Islam en Christendom in Al Andalus is namelijk behalve actueel, ook boeiend, doortrokken van tragiek en geweld, maar zeker niet zonder wijsheid en schoonheid.

De VPRO typeerde de mens ooit als ‘een schitterend ongeluk’. Als die karakteristiek ergens op van toepassing is, dan wel op de relaties tussen Christendom en Islam in Al Andalus. Zo bezien durf ik dan toch wel weer te genieten van dit curieuze Spaanse liefdesliedje voor de katholieke vorsten Ferdinand en Isabella over Tres Morillas, d.w.z.over drie mooie Moorse meissies: Axa, Fatima en Marién...

Muziek: Hespèrion XX o.l.v. Jordi Savall, ‘Très Morillas’, uit: El Cancionero de Palacio 1474-1516, Astrée 1991

Wybren Verstegen, 08-09-2004
(economisch en sociaal historicus Vrije Universiteit)

Naar boven