Programma Historisch Café 13 maart 2024
20.00 – Middeleeuwse medemensen. Interview met Nathan van Kleij
In de middeleeuwen was het leven hard, vies en onvoorspelbaar. Een middeleeuwer was zijn leven nooit zeker door continue oorlogen, misoogsten of de alles vernietigende pest. Het enige wat hij of zij kon doen was bidden en hopen dat God redding zou brengen. Tien jonge mediëvisten laten in de bundel Middeleeuwse medemensen zien dat van dit clichébeeld weinig klopt. De middeleeuwen waren dynamischer, geordender en veelkleuriger dan ze vaak voorgesteld worden.
Met Nathan van Kleij, samensteller van de bundel, mediëvist én redacteur van Historisch Café zullen we allerhande misvattingen over de middeleeuwen rechtzetten. Want de middeleeuwers waren net als u en ik: medemensen die op allerlei vernuftige wijzen de wereld naar hun hand zetten.
Nathan van Kleij is historicus, docent middeleeuwse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en redacteur bij Historisch Café. In zijn onderzoek richt hij zich vooral op de sociale geschiedenis van de laatmiddeleeuwse stad.
Interviewer: Koen de Groot
20.45 – Pauze
21.00 – Column van Tycho
21.05 – Joodse Raden tussen het kleinste en het grootste kwaad. Discussie met Laurien Vastenhout en Bart van der Boom
Tijdens de Duitse bezetting werden Joden in Nederland stapsgewijs geïsoleerd van de rest van de bevolking. Vanaf 1941 maakten de Duitsers hierbij gebruik van de Joodse Raad, een steeds verder groeiende organisatie die de schijn wekte de Joodse belangen te behartigen maar vooral functioneerde als doorgeefleuk van Duitse bevelen. Stelselmatig riep de Raad daarbij op tot gehoorzaamheid ‘om erger te voorkomen’, ook na het begin van de deportaties. Wie voor de Joodse Raad werkte, was voorlopig vrijgesteld van deportatie, totdat in de zomer van 1943 ook zij werden afgevoerd. Het grootste deel van de Nederlandse Joden was toen al vermoord in de vernietigingskampen. Het is aannemelijk dat de uitvoering van de Holocaust in Nederland niet zo dodelijk efficiënt had kunnen zijn zonder de medewerking van de Joodse Raad.
Vanwege deze gebeurtenissen heeft de Joodse Raad in naoorlogs Nederland een gitzwarte reputatie. De Raad en zijn twee voorzitters, David Cohen en Abraham Asscher, worden beschouwd als de belichaming van het ultieme verraad, dat van de ‘eigen’ mensen, om er zelf beter van te worden. In zijn boek De politiek van het kleinste kwaad (2022) probeert Bart van der Boom dit oordeel te nuanceren. Hij benadrukt dat achteraf oordelen makkelijker is dan op het moment dat de keuzes gemaakt moesten worden. En op die momenten hadden veel mensen begrip voor de houding van de Joodse Raad.
De Joodse Raad is tot nu toe vrijwel alleen individueel onderzocht, terwijl de Duitsers overal in bezet Europa gebruik maakten van Joodse Raden bij het uitvoeren van hun genocidale politiek. In haar boek Between Community and Collaboration (2022) vergelijkt Laurien Vastenhout de Joodse Raden in bezet West-Europa (Nederland, België en Frankrijk) met elkaar. Ze stuit daarbij op verrassende verschillen, waarbij individuele keuzes soms van doorslaggevend belang konden zijn. Historisch Café gaat in gesprek met beide auteurs over Joodse Raden tussen het kleinste en het grootste kwaad.
Laurien Vastenhout is onderzoeker aan het NIOD en coördinator van het Masterprogramma Holocaust and Genocide Studies. Ze houdt zicht bezig met vergelijkend transnationaal onderzoek naar West-Europa tijdens de Duitse bezetting. Voor haar boek Between Community and Collaboration ontving ze vorig jaar de Yad Vashem International Book Prize for Holocaust Research.
Bart van der Boom doceert geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Hij publiceerde uitvoerig over Nederland tijdens de bezettingsjaren. Voor zijn vorige boek, ‘Wij weten niets van hun lot’. Gewone Nederlanders en de Holocaust, ontving hij de Libris Geschiedenis Prijs.
Gespreksleider: Daniel Knegt