Programma Historisch Café 14 december 2022
20.00 – Clara de neushoorn. Een wonderdier in gevangenschap
In 1741 bracht VOC-schipper Douwe Jans Mout wel een heel bijzondere vracht mee uit India: Clara, een Indische neushoorn. Tot dat moment hadden de meeste Europeanen geen idee hoe een neushoorn er in het echt uitzag – degenen die van het bestaan van dit exotische dier af wisten, baseerden hun beeld op een maar twijfelachtig lijkende prent van Albrecht Dürer uit de 1515. De komst van Clara bracht hier radicaal verandering in. Na haar aankomst in Nederland stelde Douwe Mout het dier tentoon op verschillende plekken in het land en nam hij haar zelfs driemaal mee op jarenlange tours langs Europese steden, waar nieuwsgierige bezoekers haar tegen betaling konden bewonderen en aanraken. Overal waar Clara kwam was ze een sensatie en vond ze haar weg in pamfletten, prenten, kunstwerken, de wetenschap en zelfs theologische debatten. Haar sterrenstatus nam echter niet weg dat Clara een dier in gevangenschap was, dat tot een haar dood in 1758 als spektakel voor het grote publiek diende en nauwelijks momenten van vrijheid, een natuurlijke omgeving of soortgenoten kende.
Gijs van der Ham, inmiddels gepensioneerd senior conservator, is verantwoordelijk voor de tentoonstelling Clara de neushoorn die momenteel bewonderen is in het Rijksmuseum en schreef ook het bijbehorende boek. Hij koestert al jarenlang een fascinatie voor het verhaal van Clara, die hij graag komt delen met het publiek van Historisch Café. Hoe groot was de invloed van Clara werkelijk? Hoe gingen haar Europese reizen praktisch in hun werk? Wat kunnen we zeggen over het welzijn van Clara? En op welke manier houdt haar verhaal het publiek van nu een spiegel voor?
Gijs van der Ham was werkzaam bij het Prins Bernhard Cultuurfonds en van 2001 tot 2021 senior conservator van het Rijksmuseum. Hier was hij onder meer verantwoordelijk was voor de tentoonstelling ’80 jaar oorlog. De geboorte van Nederland’ (2018). Ook schreef hij in 2013 De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen en Dof goud, over objecten voornamelijk afkomstig uit de collectie van het Rijksmuseum die ons iets vertellen over respectievelijk de Nederlandse geschiedenis en de relatie tussen Nederland en Ghana.
Interviewer: Romane Voet
20.45 – Pauze
21.00 – Column van Gijs
21.05 – Neoliberalisme in Nederland. Een monsterlijke geschiedenis
Er zijn weinig politieke -ismen die zo’n negatieve pers hebben als het neoliberalisme. Vooral gebruikt door zijn diverse tegenstanders roept het neoliberalisme associaties op met een ongebreidelde vrije markt, die op sociaal, menselijk, economisch en ecologisch vlak de ene na de andere verwoesting aanricht. Verder wordt het vaak vereenzelvigd met de Reagan-Thatcherjaren en de ‘paarse’ jaren negentig. Maar kloppen deze typeringen wel? En is dit de enige manier om naar het neoliberalisme te kijken?
De historicus Bram Mellink schreef samen met de socioloog Merijn Oudenampsen een boek over de Nederlandse geschiedenis van het neoliberalisme. Hierin laten ze zien dat het neoliberalisme ouder is dan vaak wordt aangenomen en dat het zijn invloed in de Nederlandse politiek al veel eerder heeft doen gelden. Neoliberaal denken zit verweven met talloze instituties van het naoorlogse Nederland.
Bram Mellink (1985) is universitair docent Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Hij promoveerde op een onderzoek naar onderwijs en individualisme in naoorlogs Nederland en dit jaar verscheen met Neoliberalisme. Een Nederlandse geschiedenis (samen met Merijn Oudenampsen) zijn tweede boek.
Interviewer: Daniel Knegt