Programma Historisch Café 13 september 2017
20.00 uur – De Algemene Nederlandse Diamantbewerkers Bond
De ANDB, opgericht in 1894, was de eerste ‘moderne’ vakbond. Modern was de bond dankzij een strakke organisatie van een (betaald) bestuur. Onder leiding van voorzitter Henri Pokak boekte de bond menig succes: zo werden een achturige werkdag en een week betaalde vakantie bewerkstelligd.
De diamantbewerking was rond 1900 een van de grootste industrieën in Amsterdam en bracht arbeiders met diverse achtergronden bijeen. Zo kende de bond veel joodse leden, en was er een verschil tussen de gegoede klovers, en de armere ‘verstellers’. Met de Burcht (van Berlage) te Amsterdam hadden zij allen een meer dan stijlvol clubhuis. De ANDB hielp in 1906 het Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV) oprichten. Ten slotte had de bond ook een sleutelrol in de oprichting van de Wereldverbond van Diamantbewerkers: bedoeld om de arbeidsomstandigheden van de diamantbewerker ook over de grens te verbeteren en een leegloop uit Amsterdam te voorkomen.
Wat vandaag de dag nog resteert van deze boeiende vakbond is een archief, ondergebracht bij het IISG in Amsterdam. Momenteel wordt dat gedigitaliseerd. Het archiefmateriaal biedt een uniek kijkje in de vakbondsgeschiedenis: van de notulen tot een vakantiekaartje. Met het digitale archief als basis wil het IISG de komende jaren verschillende projecten opzetten om het verhaal van de ANDB onder de aandacht te brengen. Historicus Karin Hofmeester is te gast om over dit project te vertellen.
Karin Hofmeester is als onderzoeker verbonden aan het IISG en staat daar aan het hoofd van meerder projecten. Tevens is ze hoogleraar Joodse cultuur aan de Universiteit Antwerpen.
Interviewer: Thijs van Leeuwen
20.45 uur – Pauze
21.00 uur – Column van Gijs
21.05 uur – Sanatorium Zonnestraal: een healing environment voor diamantbewerkers met tuberc
ulose
In september 1925 werd door één van de voormannen van de ANDB, Jan van Zutphen, de vereniging Zonnestraal opgericht. Deze vereniging moest voorzien in goede voor- en nazorg voor TBC-lijders onder de diamantbewerkers. In het tijdsbestek van twee jaar verrees een groot complex in de bossen van Hilversum, allemaal betaald uit het zogenaamde Koperen Steeltjesfonds. Tientallen patiënten konden tegelijkertijd herstellen in een frisse omgeving buiten de stad, waarin het hen aan niets ontbrak.
Zonnestraal-expert Annette Koenders, monumentenzorger bij de gemeente Hilversum, komt in het tweede onderdeel van dit Café, vertellen over alle facetten van dit idealistische initiatief van ‘Ome Jan’. Wie was deze man eigenlijk precies en wat waren zijn ideeën en idealen? Wat waren nou precies die Koperen Steeltjes die dit soort projecten mogelijk maakten? Wie waren de architecten van dit icoon van het Nieuwe Bouwen en in welke zin droegen hun architectonische opvattingen bij aan de verbetering van de situatie voor de TBC-patiënten? En hoe revolutionair en effectief was dit sanatorium in haar aanpak?
Sinds 2010 is Zonnestraal officieel kandidaat voor een plekje op de UNESCO werelderfgoedlijst. Aan het eind van het gesprek gaan we dan ook kort in op het traject van het aanvragen van een plek op deze lijst. Hoe lang zijn ze in Hilversum al bezig met dit traject? Wat zijn de voorwaarden om überhaupt in aanmerking te komen? En in hoeverre is het een politiek spel?
Annette Koenders studeerde architectuurgeschiedenis aan de UvA en is zodoende gespecialiseerd in architectuur en stedenbouw uit de twintigste eeuw. Zij is sinds het eind van de jaren tachtig aan de gemeente Hilversum verbonden als monumentenzorger. Ze is al bijna even zo lang bezig met de UNESCO-aanvraag voor Zonnestraal. Op dit moment is zij Senior Beleidsadviseur Cultureel Erfgoed en houdt zich bezig met het brede veld van Cultureel Erfgoed: bescherming, restauratie, transformatie, Cultureel Erfgoed in planvorming en archeologie ‘van beleid tot op de steiger’.
Interviewer: Joppe Schaaper