Programma Historisch Café 10 februari 2016
20.00 – Gevangenissen in oorlogstijd. Een interview met Ralf Futselaar
Nederlandse gevangenissen waren een cruciale schakel in het repressieve systeem van de Duitse bezetter. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog besloten de secretaris-generaal van het ministerie van Justitie, het hoofd van de afdeling gevangeniswezen en de gevangenisdirecteuren zich te schikken in de nederlaag en mee te werken met de nieuwe machtshebbers, uit angst voor ontregeling van het gevangeniswezen of afkeer van mogelijke alternatieven bij weigering van medewerking.
Gedurende de gehele bezetting bleven gevangenissen functioneren. Dat niet alleen: de toestroom van gevangenen die op last van de Duitsers werden gedetineerd, zoals joden, verzetsmensen, politieke tegenstanders en het groeiende aantal veroordelingen van dieven en zwarthandelaren zorgde ervoor dat de gevangenissen uitpuilden.
In hoeverre conformeerden Nederlandse gevangenissen zich aan de wensen en eisen van de bezetter? Welke invloed had de ‘overbevolking’ van de gevangenissen op de bestaande praktijk van eenzame opsluiting? Hoe veranderde de Duitse inval de bestaande machtsverhoudingen tussen gevangenisdirecteuren en regenten? En hoe ging het gevangenispersoneel om met de politieke gevangenen? Ralf Futselaar heeft voor het boek Gevangenissen in oorlogstijd. 1940-1945 deze vragen uitvoerig beantwoord en spreekt hierover bij deze editie van Historisch Café.
Ralf Futselaar is historicus en als onderzoeker verbonden aan het NIOD Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies. Hij promoveerde in 2007 op het proefschrift Lard, lice and longevity, over de levensstandaarden in Nederland en Denemarken in de periode 1940-1945. Momenteel werkt hij aan een onderzoek naar dwangarbeid in Hamburg, in de periode 1615 tot 1969.
Interviewer: Willemijn Koning
20.45 uur – Pauze
21.00 uur – Column en karikatuur van Gijs
21.05 uur – De liberale mevrouw. Een interview met Alies Pegtel over Haya van Someren-Downer
Haya van Someren-Downer (1926-1980) is een van de belangrijkste en tegelijkertijd een van de meest vergeten vrouwen uit de Nederlandse politieke geschiedenis. Haya werd volwassen tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Duitse bezetting en het NSB-lidmaatschap van haar ouders en broers wakkerden de liberaal in haar aan.
Na de oorlog werd ze lid van de VVD tijdens de oprichtingsbijeenkomst in Theater Bellevue in Amsterdam. Haya was als vrouw de emancipatie ver vooruit. In 1959 nam ze als dertiende vrouw plaats in het parlement, in 1965 was ze het eerste vrouwelijke kamerlid dat moeder werd en in 1969 werd ze de eerste vrouwelijke partijvoorzitter in Nederland. Met behulp van de televisie groeide zij uit tot een van de eerste Bekende Nederlanders. In de jaren zeventig was ze mede verantwoordelijk voor de doorbraak van de VVD tot een brede volkspartij in de Tweede Kamer.
Vanavond praten we in het tweede deel van Historisch Café over Alies Pegtels biografie van deze liberale mevrouw. Pegtel schreef het werk aanvankelijk op verzoek van de VVD. De partij nam echter afstand van het boek, omdat er ‘wel wat minder NSB’ in had gemogen. Wat was de invloed van het NSB-verleden van Haya’s familie op haar latere politieke idealen en loopbaan? Waarom herinneren tegenwoordig alleen de bezoekerszaal van het Binnenhof en het wetenschappelijk instituut van de VVD aan Haya? En, hoe feministisch was deze geëmancipeerde vrouw?
Alies Pegtel is historica en werkt als freelance journalist voor verschillende kranten en tijdschriften. Eerder schreef zij een biografie over een andere belangrijke VVD-politica: Neelie Kroes.
Interviewer: Lotte Akkerman