Programma Historisch Café 14 mei 2014
20.00 uur – De verschijningsvormen van de Nederlander in het interbellum: interview met Remco Ensel
In 1938 vertrok de S.S. Nieuw Amsterdam vanuit de Rotterdamse haven richting New York. De rooksalon van de derde klasse was gedecoreerd met tien foto’s gemaakt door de jonge fotografe Eva Besnyö (1910-2003), tien foto’s die het landschap, het lichaam en de cultuur van het Nederlandse volk verbeeldden. Ten minste, dat was de bedoeling. Remco Ensel verkent in zijn boek Nederlander in beeld. Fotografie en nationalisme tussen 1920 en 1945 (2014, Amsterdam University Press) verschillende projecten uit het interbellum die de belichaming van de Nederlandse natie fotografisch in beeld probeerden te brengen. Een natie tussen twee oorlogen, in een tijd van crisis, onderweg naar de moderniteit, op zoek naar de identiteit van land en volk. Het leverde iconische beelden op van Volendamse vissers, Zeeuwse meisjes en Friese boeren.
Tijdens dit Historisch Café zal Remco Ensel vertellen over de invloed van fotografie op het natiedenken tussen de twee wereldoorlogen, over de functies en duidingen van het relatief jonge medium en over de heimatfantasie die in de fotobeelden werd opgeroepen. Hoe verenigend werkte deze Heimat? Hoe dubbelzinnig was de systematische registratie van ‘de Nederlander’? En hoe valt het natiedenken uit het interbellum te rijmen met ons hedendaagse nuchtere en mild-nationalistische zelfbeeld?
Remco Ensel (1965) is universitair docent geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen, daarnaast is hij als onderzoeker verbonden aan het NIOD instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies.
Interviewer: Lotte Akkerman
20.45 – pauze
21.00 – Europa elastisch? Discussie met Robin de Bruin en Jieskje Hollander
Nederlandse politici brengen de Europese Unie tegenwoordig vooral in verband met Brusselse bemoeizucht. Hoe anders was dit in de jaren vijftig en zestig, toen een groot deel van de Nederlandse politiek het Europese project hartstochtelijk toejuichte. Die toenmalige propaganda voor de integratie van (West-)Europa wordt door veel historici tegenwoordig als misleidend beschouwd. Bovennationale idealen zouden niet de werkelijk drijvende kracht zijn geweest in het integratieproces. Dat proces zou voor de leidende nationale politieke elites juist een middel zijn geweest om de eigen nationale staat te versterken. In het boek Elastisch Europa stelt historicus Robin de Bruin deze analyse ter discussie. Hij laat zien dat er in de Nederlandse politiek van de jaren vijftig en zestig een bijna algemeen gedeelde overtuiging was dat bovennationale eenheid in West-Europa noodzakelijk en onvermijdelijk was. Achter het vaandel van die eenheid werden uiteenlopende dromen nagejaagd. De Bruin rekent af met de opvatting dat Europese integratie het resultaat zou zijn van een grootscheepse zwendel van samenzwerende eurofiele politieke elites, tegen de wens van hun kiezers in.
Is er een scherp contrast tussen de Europaconsensus van de jaren vijftig en zestig en de huidige scherpe polarisatie? Of zijn er ook overeenkomsten tussen de opbouwfase van de Europese instituties en de huidige tijd? En hoe zit het met de historische wortels van de anti-EU-bewegingen? Ruim een week voor de Europese Parlementsverkiezingen gaat Robin de Bruin in debat met juriste Jieskje Hollander, die momenteel onderzoek doet naar de invloed van de Europese integratie op de Nederlandse grondwetsgeschiedenis sinds de jaren ’40.
Robin de Bruin (1971), docent moderne Europese geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, publiceerde meerdere artikelen over de Nederlandse politiek en de geschiedenis van de Europese integratie, alsmede een handboek voor studenten. Op 9 mei promoveerde hij op het boek Elastisch Europa. De Integratie van Europa en de Nederlandse Politiek, 1947-1968 aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Jieskje Hollander (1983) studeerde politieke geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen, en promoveerde er aan de rechtenfaculteit (afdeling Europees Recht) op een onderzoek naar de Nederlandse reacties op de constitutionalisering van de EU. Haar proefschrift verscheen in juli 2013 onder de titel Constitutionalising Europe. Dutch Reactions to an Incoming Tide, 1948-2005. Sinds februari 2012 werkt zij voor de mr. Hans van Mierlo Stichting, waarvan ze op dit moment waarnemend wetenschappelijk directeur is. Onlangs publiceerde zij het essay: Europa: voorwaarde voor vrijheid. Dit essay is een toelichting voor de sociaal-liberale keuze voor Europa.
Gespreksleider: Daniel Knegt