Programma Historisch café 13 maart 2019
20.00 uur – Omstreden voorwerpen: roofkunst in Nederlandse musea
Een getatoeëerd en gemummificeerd hoofd van een Maori (een Toi Moko), een gouden Buginese kris en een flink deel van de kunstverzameling van de joodse kunsthandelaar Jacques Goudstikker. Al deze voorwerpen waren in bezit van Nederlandse musea, maar zijn teruggekeerd naar hun oorspronkelijke eigenaren, erfgenamen of land van herkomst. Het is een klein aantal voorbeelden van honderdduizenden voorwerpen in Europese musea waarover tegenwoordig fel wordt gediscussieerd. Wie is de rechtmatige eigenaar van deze betwiste objecten? Voor de roofkunst uit de nazitijd heeft de Nederlandse staat de Restitutiecommissie opgericht, maar de uitspraken van die commissie leiden geregeld tot nieuwe controverses. Tegelijkertijd is het repatriëren van voorwerpen uit het koloniale verleden nog amper begonnen, ondanks de oproep van de Franse president Macron dat alle koloniale roofkunst ‘tijdelijk of permanent’ moet worden teruggegeven. Vanavond spreken wij met Helen Schretlen en Mirjam Shatanawi over roofkunst in Nederlandse musea, en over de mogelijke parallellen tussen deze twee groepen objecten uit de nazitijd of de koloniale tijd. Hoe verschilt de omgang met die objecten? Waarom groeit de kritiek op de Restitutiecommissie? En wat betekent het voor Nederlandse musea als zij gehoor geven aan de oproep van Macron? Aan de hand van concrete kunstwerken gaan we dieper in op de heftige discussie over roofkunst.
Helen Schretlen (1949) is kunsthistoricus en was jarenlang werkzaam bij het Rijksmuseum. Momenteel is zij, onder meer, lid van de Commissie Museale Verwervingen vanaf 1933. In het kader van haar werkzaamheden voor Bureau Herkomst Gezocht schreef zij, samen met Eelke Muller, het boek Betwist Bezit. De Stichting Nederlands Kunstbezit en de teruggave van roofkunst na 1945.
Mirjam Shatanawi (1973) is historicus en docent aan de Reinwardt Academie. Tot 2018 was zij werkzaam in het Tropenmuseum als conservator Midden-Oosten en Noord-Afrika. Zij schreef onder meer het boek Islam in beeld – Kunst en cultuur van moslims wereldwijd en kijkt momenteel met dezelfde kritische blik naar kunstvoorwerpen in haar promotieonderzoek Framing Indonesian art: colonial discourse and the question of Islam.
Interviewer: Eleá de la Porte
20.45 uur – Pauze
21.00 uur – Column van Gijs
21.05 uur – Vrouwen in de geschiedenis
De roep om meer aandacht voor vrouwen in de geschiedenis bleek de afgelopen tijd weer heel sterk. Els Kloek publiceerde het boek 1001 Vrouwen in de 20e eeuw, als aanvulling op het eerste deel uit 2013. Het Amsterdam Museum heeft tot 10 maart 2019 een tentoonstelling onder dezelfde naam, en F-Site lanceerde met de nodige aandacht in het najaar 2018 hun educatieve website onder de noemer: “De geschiedenisles die je nog nooit hebt gehad!”
Hoewel vrouwenstudies sinds de jaren ’70 een plaats hebben op Nederlandse universiteiten, zijn er dus nog steeds grote stappen te zetten, ook zeker in het publieke domein. In het tweede deel van de avond gaan we in gesprek met Els Kloek en Agnes Cremer over de projecten 1001 vrouwen en F-Site, over de doelstellingen en hoe zij vrouwengeschiedenis benaderen. Hoe komt het dat aandacht voor vrouwen in de geschiedenis nog steeds niet vanzelfsprekend is? En op welke wijze kan dit worden doorbroken?
Els Kloek promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam, was werkzaam bij meerdere universiteiten, voormalig projectleider van het Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland en het Biografisch Portaal van Nederland, en is nu zelfstandig historica. Ze verwierf veel bekendheid met het project 1001 Vrouwen.
Agnes Cremers is publiekshistorica en aangesloten bij het historisch platform VanGisteren. Voor dat platform is ze projectleider en woordvoerder voor F-Site.nu, waarvoor ze inspiratie opdeed tijdens haar werkzaamheden als geschiedenisdocent in het voortgezet onderwijs.
Interviewer: Nathan van Kleij