Programma Historisch Café 13 november 2013
20.00 uur – Geschiedenis onder de guillotine – Interview met Bart Verheijen
Naast de universele verklaring van de rechten van de mens en de Franse driekleur is de guillotine één van de bekendste symbolen van de Franse Revolutie. Waar de eerste twee staan voor gelijkheid, rechtsbescherming en de deling der machten, belichaamt de guillotine de meest bloeddorstige kant van de Revolutie, die in de Terreur (1793-1794) haar hoogtepunt vond. Vergeleken met de gangbare achttiende-eeuwse straf- en martelmethoden bood de guillotine een snelle, ‘humane’ dood, maar tegelijkertijd stelde zij het regime van Robespierre in staat tot het op ongekende schaal uitmoorden van politieke tegen- én medestanders. In Geschiedenis Onder de Guillotine analyseert Bart Verheijen de erfenis van deze radicaalste fase van de omwentelingen in Frankrijk.
Gedurende twee eeuwen hebben Franse historici en schrijvers geworsteld met de Terreur. Hoe verhouden vrijheid en gelijkheid zich tot deze revolutionaire orgie van geweld? En in hoeverre is Frankrijk schatplichtig aan de Terreur? Opeenvolgende generaties historici beantwoordden deze vragen op verschillende wijze, of ze de Terreur nu onder het tapijt trachtten te vegen, aangrepen om de Revolutie als geheel te veroordelen, of juist rechtvaardigden als noodzakelijk kwaad dat de verworvenheden van 1789 heeft gered tegen binnen- en buitenlandse vijanden. In hoeverre diende de Terreur als inspiratie- en legitimatiebron voor latere uitbarstingen van politiek extremisme en geweld? Tijdens dit interview voelen we Bart Verheijen aan de tand over de historische erfenis van de schaduwzijde van de Franse revolutie.
Bart Verheijen (1985) won de prestigieuze Prix de Paris met zijn scriptie over het Franse historiografische debat over de erfenis van de Revolutie. Zijn onlangs verschenen boek Geschiedenis onder de Guillotine, dat te koop is voor de symbolische prijs van 17,89, is een bewerking van deze scriptie. Sinds 2011 is hij als promovendus verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
Interviewer: Daniel Knegt
20.45 – pauze
21.00 uur – Een quick-fix voor de geschiedenisjunk. Discussie met Marita Mathijsen en Jan Rock over de zucht naar het verleden in de negentiende eeuw
In haar nieuwe boek Historiezucht beschrijft Marita Mathijssen hoe er vanaf begin van de negentiende eeuw in heel Europa een grote verandering plaatsvindt. De archieven gaan open, musea, bibliotheken en monumenten worden opgericht. Het verleden wordt niet langer zo snel mogelijk vergeten maar juist gekoesterd. Was de geschiedenis in de zeventiende en achttiende eeuw nog vooral een chique hobby voor rijke antiquarians, in de negentiende eeuw wordt de historie van iedereen: gedemocratiseerd cultureel erfgoed. De goedkope en massaal gedrukte uitgaven van de ridderromans van Walter Scott en de herontdekking van middeleeuwse verhalen door de gebroeders Grimm zijn als een nieuwe drug voor de negentiende-eeuwse mens. Al snel is iedereen verslaafd, verslaafd aan het verleden.
Met Marita Mathijsen en Jan Rock, die samenwerkten aan het NWO-onderzoeksproject ‘The Construction of the Dutch literary past’, waarvan Historiezucht de afsluiting is, gaan we in discussie over het ontstaan van ons aller verslaving. Want moeten we eigenlijk wel zo blij zijn met het ‘verleden als cadeautje’, zoals Mathijsen historisch erfgoed onlangs omschreef? Of denken we door de recente koppeling tussen Sinterklaas en slavernij anders na over onze negentiende-eeuwse tradities? En hoe verhouden historiezucht, historici en het nationalisme zich eigenlijk tot elkaar? Vragen genoeg voor elke geschiedenisjunk op zoek naar quick-fix.
Marita Mathijsen (1944) is emeritus hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de universiteit van Amsterdam. Binnen de muren van de academie heeft ze zich gespecialiseerd op Nederlandse negentiende-eeuwse literatuur. Daarbuiten maakte ze onder andere furore als columnist voor het NRC en online-Mulischconsulent. Jan Rock (1980) is als postdoc en docent verbonden aan de universiteit van Amsterdam. In 2010 verdedigde hij zijn proefschrift ‘Papieren monumenten’ over de geschiedenis van tekstedities in de Nederlanden tussen 1591 en 1863.
Gespreksleider: Thomas Smits