Athenaeum Boekhandel is hoofdsponsor van het Historisch Café
Athenaeum Boekhandel is hoofdsponsor van het Historisch Café
De laatste jaren is de Verlichting weer een geliefd referentiepunt in het publieke debat. Maar wat moeten we historisch nu eigenlijk onder de Verlichting verstaan? En heeft dat enige relevantie voor hedendaagse debatten? In drie interviews met Eric Jorink (wetenschap), Wijnand Mijnhardt (politiek en burgerschap) en Ernestine van der Wall (religie) en een slotdebat gaan we op deze en andere vragen in.
Hoe beschrijven historici de Verlichting? De afgelopen decennia heeft het Verlichtingsbegrip zich in de historiografie nogal uitgedijd: van een tamelijk exclusief, primair Frans verschijnsel naar een zeer breed aanwezig Europees en Noord-Atlantisch fenomeen. Dat roept de vraag op wat voor een zinvolle beschrijving de grenzen van de Verlichting zijn. Is het mogelijk een aantal essentiële kenmerken van de Verlichting te noemen – kritiek, deugd, sociabiliteit en noem maar op – of moeten we eerder wittgensteiniaans kiezen voor een beschrijving in familietermen?
De uitbreiding van het Verlichtingsbegrip heeft bovendien voor een proliferatie van het aantal Verlichtingen gezorgd. Is het zinvol om levensbeschouwelijk verschillende Verlichtingen te onderscheiden? Is het belangrijkste onderscheid dat tussen de brede gematigde Verlichting en de smallere radicale Verlichting? Bestond er bijvoorbeeld een katholieke of reformatorische Verlichting? Is het zinvol om een relatie met nationale culturen te leggen? Waren de Schotse of de Franse Verlichting bijvoorbeeld iets heel anders dan de Engelse, Zweedse, Nederlandse of Amerikaanse Verlichting? En algemener: hebben we wellicht teveel oog voor veranderingen en te weinig voor continuïteiten?
En ten slotte: wat doet historische kennis van de Verlichting ertoe voor het hedendaagse debat? Kan een bijdrage van historici corrigerend of verhelderend werken? Of staat het huidige beroep op de Verlichting zó los van de historische werkelijkheid dat bestudering daarvan in feite irrelevant is voor actuele debatten?
Een interview met Eric Jorink over de vraag in hoeverre de wetenschappelijke methode en de wetenschappelijke manier van denken, zoals zich die in de 17e eeuw begonnen uit te kristalliseren, van invloed zijn geweest op de ideeën van de 18e-eeuwse verlichtingsfilosofen.
H.G.M. (Eric) Jorink (1963) is als onderzoeker verbonden aan het Huygens Instituut en redacteur van het tijdschrift Achttiende Eeuw. Hij is de auteur van Het 'Boeck der Natuere'. Nederlandse geleerden en de wonderen van Gods Schepping, 1575-1715 (2006).
Een interview met Wijnand Mijnhardt over de invloed van Verlichtingsideeën op politiek en burgerschap. In hoeverre kreeg burgerschap naast een juridische opeens ook een morele betekenis? Hoe veranderden de ideaalbeelden van burgerschap en politiek? En veranderde hiermee ook het politiek handelen van burgers, of bleek de praktijk vooral erg weerbarstig?
W.W. (Wijnand) Mijnhardt is hoogleraar in de geschiedenis na de middeleeuwen, in het bijzonder die van de cultuur-, mentaliteits- en ideeëngeschiedenis. Hij promoveerde op 'Tot heil van 't menschdom'. Culturele genootschappen in Nederland 1750-1815 (1988) en is gespecialiseerd in de cultuurgeschiedenis van 1650 tot 1850. Zijn aandacht gaat vooral uit naar de intellectuele geschiedenis van Verlichting en Romantiek, de wetenschapsgeschiedenis en de geschiedenis van de culturele en wetenschappelijke infrastructuur. Van zijn hand verscheen o.a. 1800. Blauwdrukken voor een samenleving (2001, samen met Joost Kloek).
Het was een dominee, Johann Friedrich Zöllner, die in 1784 de beroemde vraag stelde wat dat toch eigenlijk is, de Verlichting. Moses Mendelssohn en Immanuel Kant gaven hem antwoord. Maar hoe zit het nu eigenlijk met de verhouding tussen Verlichting en religie? In het hedendaagse publieke debat is Verlichting vaak een andere aanduiding voor seculariteit, voor alles wat tegenover religie staat. Maar hoe zat het nu in de achttiende eeuw zelf? Hoe kan het dat juist predikanten of geestelijken vaak de verspreiders van verlicht gedachtengoed waren? Wat was de relatie tussen geloof, kerken en de beweging van de Verlichting?
E.G.E. (Ernestine) van der Wall (1953) is hoogleraar geschiedenis van het christendom aan de Universiteit Leiden en vice-president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Met Leo Wessels redigeerde ze onlangs Een veelzijdige verstandhouding. Religie en Verlichting in Nederland 1650-1850 (2007).
Slotdebat met Eric Jorink, Wijnand Mijnhardt en Ernestine van der Wall, waarin onze drie gasten met elkaar discussiëren en de balans van de avond en de Verlichting opmaken. Het publiek is van harte welkom om vragen te stellen.
Het Historisch Café van dinsdag 3 juni wordt mede mogelijk gemaakt door Athenaeum Boekhandel (www.athenaeum.nl).
Athenaeum Boekhandel biedt de mogelijkheid de te bespreken titels aan te schaffen tijdens dit Historisch Café.
