Beschrijving van het programma

20.00 – De chemie van de Sint – column van Jan de Bas

Op 8 december is de Sint weer terug naar Spanje, zo gaat het alom bekende volksverhaal. Nu alle pepernoten zijn opgegeten, alle surprises uitgepakt en alle gedichten gelezen, kunnen we het in het Historisch Café eens rustig hebben over de Sintbelevening in Nederland.

Jan de Bas is historicus, freelance journalist, docent aan de Hogeschool INHOLLAND en dichter. Als historicus heeft hij zich vooral met de protestantse cultuur bezig gehouden. In 1999 promoveerde hij op de EVP: De muis die even brulde. De Evangelische Volkspartij 1981-1991. Hij schreef diverse boeken en artikelen over Sinterklaas, waaronder Een mijter zonder kruis. Sint-Nicolaas en de protestantse pers 1945-2000 (Verloren 2003).

Op dit ogenblik is hij bezig met twee nieuwe boeken: een biografie over wielerkampioen Cees Erkelens en een ‘ABC van de 20e eeuw’. Zijn laatste bundels op poëzie gebied: Dat zijn zo de dingen waar het hier om gaat (2002) en voor kinderen: Nijlpaard in onzichtbaar Egypte (2003).

20.15 – Interview met prof. dr. Fik Meijer

Fik (prof. dr. F.J.A.M.) Meijer is hoogleraar Oude Geschiedenis aan de UvA, classicus, vertaler en schrijver van boeken over de Oudheid. Hij maakte o.a. een vertaling van Flavius Josephus (met Marinus Wes), heeft zich beziggehouden met onderwaterarcheologie in de Middellandse Zee, gaf Klassieke Talen en is de laatste jaren vooral bekend vanwege zijn goedverkopende boeken over de Oudheid. Zo schreef hij Paulus’ zeereis naar Rome, Keizers sterven niet in bed en Gladiatoren. Afgelopen jaar verschenen nog Vercingetorix en Wagenrennen.

In het interview gaan we o.a. in op zijn boeken, de onderwaterarcheologie, zijn grote enthousiasme voor de Oudheid en de relevantie van Oude Geschiedenis voor het heden.

21.00 – Pauze

21.15 – Archeologisch erfgoed – debat met Diederik Meyer (Irak) en Jolanda Bos (Egypte)

Oudheid en het Midden-Oosten. Het is een gelukkige en ongelukkige combinatie. Het gebied rondom Egypte en het oude Mesopotamië biedt vele schatten, maar in de regio zijn er ook veel bedreigingen voor dat erfgoed. Wordt het niet bedreigd door oorlog, dan is er wel de dreiging van corrupte regimes die nalatig met dat erfgoed omgaan of het vooral te eigener meerdere eer en glorie opknappen – denk bijvoorbeeld aan de Iraakse Nebukadnezars die ineens in directe lijn met Saddam Hussein bleken te staan. En dan is er nog de dreiging van het massatoerisme, die bijvoorbeeld in Egypte leidt tot welhaast vertrappelde archeologische sites.

Hoe moeten we dan wel met dat erfgoed omgaan? Moeten we van buitenaf ons in dit archeologische debat mengen voor het te laat is, of zijn wij dan niet meer dan verderfelijke cultuurimperialisten? En hoe knap je dit erfgoed eigenlijk wel verantwoord op – wat zijn de do's en don’t’s van het het opknappen van cultureel erfgoed in dit gebied?

Archeologe Jolanda Bos, actief in Egypte en verbonden aan ArcheoLogic, en dr. Diederik Meijer, archeoloog en als UHD verbonden aan de Universiteit van Leiden, zullen met elkaar in debat gaan over dit thema.

22.15 – Nabomen in P96

De chemie van Sint

Drie dagen geleden nam Sint-Nicolaas afscheid van Nederland. Met zijn vertrek dompelde hij kinderen in verdriet. Troost: de goedheiligman liet veel herinneringen achter in de vorm van cadeaus en snoepgoed. Ook als volwassene kun je vanaf 5 december een leeg en tevens weemoedig gevoel hebben. Je moet het weer een jaar lang doen zonder de oude wijze man uit het warme zuiden. Een elk jaar uitdijend repertoire aan rituelen en attributen verdwijnt weer voor maanden als een stoomboot op weg naar Spanje uit het zicht. Het afscheid valt zwaar.

Afscheid nemen is echter ook het moment om te bezinnen. Je kijkt terug en vooruit. Dat laatste wil ik vooral doen. Wat heeft Sint-Nicolaas ons in de toekomst behalve snoepgoed en cadeautjes te brengen?

Wanneer wordt gekeken naar het wezen van het sinterklaasfeest, dan kan worden geconstateerd dat het in de aard een uiterst positief cultureel verschijnsel is. Het feest blijkt een kapstok waar wij allerlei gebruiken en rituelen aan kunnen hangen. Entiteiten waar wij het grootste gedeelte van het jaar niet aan toekomen. Ik noem een aantal relevante betekenissen van het 5-decemberfeest.

Sint betekent samen liedjes zingen. Hoeveel momenten in het jaar, in een contemporain mensenleven komen ervoor dat er in het openbaar door kinderen en volwassenen schouder aan schouder wordt gezongen. Door het bekende liederrepertoire bouwt de goedheiligman een brug tussen generaties gelovigen. Samen zingen, community singing, verzustert en verbroedert. In een tijd waarin de verschillen tussen bevolkingsgroepen geaccentueerd worden, biedt het samen en plein publiek aanheffen van een lied een aanknopingspunt om op elkaar af te stemmen. Toen ik op 13 november jl. tijdens de finale van de intocht rondkeek op het Schouwburgplein van Rotterdam deed het me goed om niet alleen blanke Nederlanders te zien, maar ook veel Surinamers, redelijk wat Turken en een enkele Marokkaan. Wanneer het nodig is om het liederenrepertoire bij gelegenheid aan te passen, te actualiseren dan is dat met het oog op de brugfunctie van Sinterklaas aan te bevelen. In de hedendaagse multiculturele samenleving kan de strategie van de invented tradtion de meerwaarde van een typisch Hollandse gewoonte conserveren.
Sint betekent collectieve aandacht voor het kind. Kinderen hebben de toekomst. Het is een open deur te melden dat in onze haastcultuur voor kinderen soms marginale aandacht is. Vooral in de stad- en flatgezinnen wordt het leven van kinderen voor een groot gedeelte gevuld met televisiekijken. Door een aantal weken het sinterklaasfeest te vieren met het zetten van schoenen, het langskomen van rommelpieten, het bezoekje van de Sint aan de plaatselijke middenstand en natuurlijk de lokale entree van de goedheiligman ervaren kinderen daadwerkelijke aandacht voor zichzelf. Een goede, oude, wijze en mysterieuze man met in een anachronistische outfit komt helemaal uit Spanje (metafoor voor een land in de verte) om jou persoonlijk cadeautjes te brengen en snoepgoed te bezorgen. Sint neemt kinderen serieus. Hij bestudeert verlanglijstjes, hij laat zijn Piet luisteren aan de schoorsteen en komt ondanks zijn volle agenda speciaal naar jouw basisschool. Het feest biedt juist een extra mogelijkheid voor aandacht voor de jongsten in gezinnen waar het kind vanuit een culturele invalshoek als inferieur ten opzichte van de volwassenen wordt gezien. Elke kans tot een meer gelijkwaardige benadering van het kind in de opvoeding egaliseert de positie van deze kinderen tussen die van andere kinderen, die relatief meer aandacht voor het eigene van hun kind zijn krijgen.
Sint betekent met elkaar spelen. Het sinterklaasfeest is een creatief feest. In wezen is het een groot theaterstuk verzonnen door ons eigen verleden. Wie om wat voor reden dan ook na eeuwen voor altijd het doek over dit gezellige toneelstuk wil laten vallen, doet zichzelf en anderen tekort. Juist in een samenleving waarin het digitale denken en no-nonsense doen dominante trekken vertonen, is een creatief alternatief op zijn plaats. Het feest van de verbeelding waarin fictie werkelijkheid wordt (geen beeldscherm werkelijkheid, maar tactiele werkelijkheid), dat feest voegt iets toe. Zijn er andere momenten in het jaar waarop groot en klein samen optrekken om te kijken naar de publieke voorstelling die de intocht van Sinterklaas heet? Bij welke gelegenheden nemen groot en klein pen en papier ter hand om elkaar op rijm de familiegeschiedenis van het afgelopen jaar voor te houden? En op welke andere dagen staan zowel jongeren, als oude van dagen knutselend in de keuken om de surprise af te maken?

Het sinterklaasfeest bindt. Door het oermechanisme van geven en ontvangen bleef het eeuwen in tact en zal dat ook nog wel even zo blijven. Het is de kunst om mensen die van huis uit weinig met het feest hebben of er niet veel meer inzien ervan te overtuigen dat het zin heeft, zin kan geven. Want het sinterklaasfeest is een ultieme seculiere zingever. Juist vanwege het inmiddels non-religieuze karakter van het feest biedt het mogelijkheden aan gelovigen en vooral ook ongelovigen er aan te doen. De secularisatie van het sinterklaasfeest stelde de afgelopen vier honderd jaar protestanten in allerlei soorten en maten in staat om dit van huis uit rooms-katholieke feest te vieren. De goedheiligman en zijn gedenkdag boden ruim voldoende identificatiemogelijkheden. Geven, ontvangen, vieren, spelen, gedenken: het past allemaal in de cultuur van de vele subculturen die Nederland rijk is. Uiteraard bewijst de geschiedenis dat orthodoxe protestanten de meeste moeite hadden met het feest, maar ook zij raakten gezin voor gezin overtuigd van de meerwaarde van de goedheiligman en de aan hem verbonden rituelen. Ook de huidskleur van een groep hoeft geen belemmering te zijn om Sinterklaas en zwarte Piet in de armen te sluiten. In Suriname bleek het verplicht niet-vieren onder Desi Bouterse geen lang leven beschoren en werd in 1980 de goedheiligman als een bevrijder van repressie en non-traditie in Paramaribo ingehaald.

In het polemische klimaat van de Nederlandse verzuiling opereerde de metafoor Sint als chemicus. Hij zorgde tussen socialisten, gereformeerden, katholieke, liberalen en hervormden voor een gemeenschappelijke noemer . En in een verdeeld Suriname bond hij de sterk van elkaar verschillende bevolkingsgroepen. Waarom zou niet juist Sinterklaas in Nederland onder spanning als collectieforiëntatiepunt kunnen fungeren? Sint-Nicolaas bezit de chemie om te binden wat politici, journalisten, buurtwerkers, wetenschappers, leerkrachten en ouders niet lukt. Wanneer de kernwaarden van het feest gehandhaafd blijven en in de vorm worden aangepast aan de behoeften van een groep, blijft Sint-Nicolaas ìn alle inwoners van Nederland geloven en kan iedereen uit volle borst meezingen: dag Sinterklaasje, luister naar ons welkomstlied.

Jan de Bas, 6 december 2004

Verslag

Het Historisch Café van 8 december stond in het teken van oudheid: Sinterklaas, onderwaterarcheologie en opgravingen in het Midden-Oosten passeerden de revue.

Sint bindt, dat heeft de geschiedenis bewezen. Volgens spreker Jan de Bas komt dit door het oermechanisme van geven en nemen, dat aan het Sinterklaasfeest

ten grondslag ligt. Dit feest is een positief cultureel verschijnsel, dat ook in de toekomst - alle spanningen in de multiculturele samenleving ten spijt - een bindende rol kan vervullen.

Tijdens het interview sprak zelfverklaard fan Joop Hopster met Fik Meijer over duiken, Hollywood films en diens missie. Om met het laatste te beginnen: Meijer heeft zichzelf als taak gesteld te laten zien dat Oudheid geen Fremdkörper is. In oude geschiedenis valt, evenals in latere periodes, voor ons veel te herkennen. Door boeken voor een breder publiek te schrijven, poogt Meijer het vak te populariseren. In onze tijd is het historische inlevingsvermogen verdwenen. Dit blijkt

wel uit de uitslag van de verkiezing voor de grootste Nederlander: de recentste kandidaten winnen de slag. Op de vraag wie Julius Civilis was, zou het gros waarschijnlijk met 'een geslachtsziekte' antwoorden, aldus Meijer. Films die de Oudheid populariseren juicht Meijer toe. Wel zijn er grenzen aan popularisering: de wetenschappelijke integriteit moet in stand worden gehouden.

De belangrijkste reden om boeken te schrijven is voor Meijer dat hij er zoveel plezier aan beleeft, zoals hij dat ook aan duiken, onderwaterarcheologie, sportgeschiedenis en gladiatoren doet. Wat dat betreft is Meijer naar eigen zeggen te weinig wetenschappelijk: langer dan een paar jaar kan hij zichniet op één onderwerp concentreren. Daarvoor zijn er nog te veel andere interessante dingen.

Het debat met Diederik Meyer en Jolanda Bos sloot goed aan bij het interview. Het onderwerp was archeologisch erfgoed in het Midden-Oosten. In dit debat kwamen bedreigingen van het erfgoed aan de orde, zoals massatoerisme en roofgraven. Ook werd in gegaan op de vraag of westerse archeologie in wezen cultuurimperialisme is. Beide sprekers antwoordden bevestigend. Het is onze wetenschappelijke traditie, die ons in deze landen brengt. Slecht is dit niet. Bovendien worden archeologische werkzaamheden steeds meer overgenomen in de landen zelf. Van een regionaal erfgoedbeleid zal nog niet snel sprake zijn, maar wel ontstaan er steeds meer samenwerkingsverbanden.

Archief - HC 8 december 2004